2015: Hazkunde ekonomikoko urtea, nazioarteko testuinguru ezegonkorrean
2015eko Memoria Sozioekonomikoa ekainaren 29ko Osoko Bilkuran onartu zen, araudian ezarritako epeen barruan; dagoeneko Eusko Jaurlaritza, Eusko Legebiltzarra eta gizarte zibilarentzako ere eskuragarri dago.
Dokumentuak laburpen osatu bat dakar, eta hainbat iturritik jasotako aldagai sozioekonomiko nagusiak bildu ditu; halaber, azaldutako datuetan oinarrituz aztertu, eztabaidatu eta iritzi bat lortu ondoren batzordeko kideek egindako balorazioak eta oharrak ere batu ditu. Hala, EGABen Memoria Sozioekonomikoa, gomendio horiekin aberastuta, erreferentziazko dokumentu bihurtu da gai hauetan interesa daukaten profesionalen komunitateentzat. Lana Euskal Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako Batzordearen webgunean kontsulta daiteke (http://www.cesegab.com).
2015eko Memoria Sozioekonomikoaren txostenak hainbat atal ditu, eta egoera ekonomikoa, lan merkatua, euskal herritarren bizi-kalitatea, hezkuntza edota gizarte babesa bezalako gaiak aztertu ditu eta horien gaineko hausnarketa jaso du.
Ziurgabetasuna nazioartean
Nazioarteko egoera ekonomikoaren ezaugarri nagusiak ziurgabetasun handia izatea (are larriagoa une honetan Brexitaren ondorioz) eta nazioarteko merkataritzaren desazelerazioa dira, hazten ari diren merkatuek hazkunde txikiagoa izan baitute. 2015ean Euroguneko egitura arloko erreforma eta doikuntza lanek inbertsioa geldiarazi zuten, nahiz eta ekonomia espainiarrak hedapenari eutsi zion, kontsumo pribatuaren eta ekoizpen inbertsioaren dinamismo handiagoarekin. Urte horretan, mundu mailako KPI % 3,1 hazi zen, 2014. urtean baino hiru hamarreko gutxiago. NDFren aurreikuspenen arabera, 2016an % 3,2 egingo du gora, eta Eusko Jaurlaritzaren arabera EAEko hazkundea aurten % 2,5ekoa izango da.
Berreskurapenari eusten Euskadin
Nazioarte mailan egoera ekonomikoak ziurgabetasun handia duen arren, proiekzioen arabera Euskadin enpleguaren eta jardueraren berreskurapenak horrelaxe jarraituko du 2016an, “baina suspertu gabe”.
Gogoratu behar da iaz Euskal Autonomia Erkidegoko jardun ekonomikoa Euroguneko jardunaren mailatik gora hazi zela (%2,8 EAEn; Eurogunekoa, berriz, %1,6), baina Espainiako batez bestekoa baino gutxiago hazi zen (% 3,2); 2016ko lehen hiruhilekoan, berriz, hazkundea Eurogunekoa baino handiagoa izan da, eta Espainiako batez bestekora gerturatzen ari da, hamarreko bat txikiagoa baita.
Iaz barne eskaria % 2,6 hazi zen, eta 2,7 puntuko ekarpena egin zuen BPGren hazkundean; KPIren %2,8ko hazkundearekin batera, 2015. urtean kanpo saldoari ekarpen txikia egin izana frogatzen du (0,1 puntu). Sektore industrialaren bilakaera ona eta ekipamendu ondasunetan egindako inbertsioaren hobekuntza nabarmena izan ziren ekitaldiaren ezaugarri nagusiak, kontsumo pribatuaren mailari eutsi izanarekin batera; une honetan ere joera berbera mantentzen da.
Berrikuntza eta nazioartekotzea
EAE “estatu mailako batez besteko errenta, lan kostu eta produktibitate maila baino maila altuagoko lurralde bat da, eta lehiakortasuna berrikuntza eta nazioartekotzea bezalako faktoreetan fokalizatu behar da”. EGABek erakusten duen moduan, euskal enpresen tamaina txikia oztopo bat izan daiteke aipatutako helburuak lortzeko, eta “alderdi horiei buruzko hausnarketa egin eta horietan esku hartu behar da; izan ere, berrikuntza eta nazioartekotze prozesuak arriskuan jar daitezke”. Horrez gain, kolaborazio publiko-pribatua eta enpresen kooperaziorako estrategiak ezinbestekotzat jo dira euskal industriaren eduki teknologikoa areagotzeko, “hobetzeko potentzial nabarmena daukalako Zientzia, Teknologia eta Berrikuntza 2020 Planarekin beharrezko sinergiak ezarriz gero, eta automatizazioa eta digitalizazioa txertatzen badira”. Gaur egun, enpleguaren eta salmenten zati handiena maila teknologiko ertain-baxua daukaten sektoreetan biltzen da.
I+G+b hobetu daiteke
Esfortzuaren adierazlea hobe daiteke. 2014an Espainia mailan ezarritako (%2) eta Europa mailako helburutik (%3) urrundu zen (%1,93). “Horrela jarraituz gero, gure enpresa sarearen lehiakortasuna zalantzan jartzeko arriskua dago”.
I+G lanaren emaitzaren adierazleak (patenteak, merkataritza markak, etab.) ere nabarmen hobe daitezke.
Egoera horren aurrean, Batzordeak eskaera egin du “esku hartzen duten eragile ekonomiko eta sozial guztiek hausnarketa bateratua egin dezaten”, inbertsio esfortzu handiagoa egin arren (estatu mailakoa baino handiagoa, baina erreferentziazko herrialdeetako mailetatik urrun) emaitza hobeak ez lortzea azalduko duten arrazoiak zehazteko. Berriz ere, Batzordeak lehen esan bezala enpresen dimentsio falta aipatu du, eta proposamena egin du “eskaintza zientifiko-teknologikoa daukaten politikak eta eskaria sustatzeko politikak orekatu daitezen; hala, merkatu balioa daukan ezagutzaren transferentziari lehentasuna emango zaio Berrikuntza Sistemaren konfigurazioan eta berau dinamizatzen duen zentro teknologikoen sarean”.
IKTei dagokienez, EGABen ustez softwarean inbertsio handiagoa egin behar da gizarte- eta ekoizpen-sareak 4.0 industriaren pareko ereduetarantz bidea egin dezan. Esparru horretatik atera gabe, Batzordeak gogorarazi du euskal enpresek merkataritza elektronikoa gutxiago aprobetxatzeak aukerak galtzea dakarrela, Europa mailako pareko enpresekin alderatuta.
Argi-ilunak lan merkatuan
2015ean zehar, adierazleek aurreko urtean abiarazitako okupazio tasetako datu positiboak finkatu zituzten, baina hazkunde moderatuko ratioekin. Ikuspuntu positiboa izan arren, EGABek “argi-ilunak antzematen ditu lan merkatuaren jokabidean”; izan ere, enplegua sortu arren “enpleguak ez du dagokion beharrezko kalitatea”, eta aldi baterako kontratuen batez besteko iraupena murriztuz doa. Horri iraupen luzeko langabeziaren proportzio handiagoa gehitu behar zaio; horren ondorioz, langabezian denbora luzea daramaten pertsonak etorkizunean lan merkatutik kanpo gera daitezke.
Memoria Sozioekonomikoak, horrez gain, 2015ean Euskadin negoziazio kolektiboa geldituta egon dela jaso du; izan ere, 2015ean indarrean zeuden hitzarmenetatik %12 baino ez ziren sinatu, nahiz eta ekitaldia hasi zenean hitzarmenetako %57 luzatuta egon eta ia %20, berriz, indargabetuta. Egoera horrek orain arte ezagutzen ez ziren ondorio batzuk eragin ditu, besteak beste, soldata igoerak edo lan kostuen igoerak estatu mailako batez bestekoaren azpitik.
Gastu handiagoa ikasleko
Hezkuntzari dagokionez, adierazleen arabera Euskadi Espainiako autonomia erkidegoen goialdean dago, eta adierazle ugari Europako batez bestekoen gainetik daude. Ikasle bakoitzeko gastu handiena duen autonomia erkidegoa EAE da.
Hala ere, posizio ona den arren hobea ere izan daiteke, EGABen arabera; horren haritik, emakumeek adar teknikoetan gaur egun daukaten parte hartze txikia zuzenduko duen orientazio hobea gomendatu du EGABek. Lan merkatuarekiko konexioa oraindik lantzeke dagoen betebehar bat da, eta “lotura sistematikoagoa ezarri beharko litzateke goi mailako ikasketen eskaintza eta eskarien eta lan merkatuaren betebeharren artean”.
Populazioaren zahartzea
Europan jaiotze tasa baxuena duen eskualdeetako bat EAE da (2015ean EAEko populazioa 272 pertsonatan hazi zen, bi urtez jaitsierak izan ondoren); horrez gain, migrazio fluxu txikia eta populazioa zahartua du, eta, hortaz, pertsona nagusien zaintza premiak areagotu egin dira; lan hori batez ere emakumeek hartzen dute, eta horrek eragin kaltegarria dauka emakumeen bizi-kalitatean, lanerako aukeretan eta proiekzio profesionalean.
Testuinguru horretan, EGABek nabarmendu du 55 urtetik gorako pertsonen komunitateak (batez ere pertsona zaintzaileek eta mendekotasunik ez daukatenek osatutakoa) hazkunde handia izango duela datozen urteetan; komunitate horren ongizatea bermatzeko erronka handiak sortuko dira. Oro har, erronka demografikoak “erantzun globalak, koordinatuak eta zeharkakoak behar ditu, eta horri dagozkion politika publikoak bideratuko dituen EAE osorako eredu orokorra diseinatu beharko da”.
Pobrezia arriskuak behera egin du, eta berdintasunik ezak gora
Gizarte bazterketa eta pobrezia arriskuaren adierazleak puntu eta erdi egin du behera azken urtean, eta %15,3ko mailan ezarri zen; ehuneko hori Suedia, Herbehereak edo Finlandia bezalako herrialdeetako mailekin konpara daiteke, eta Espainiako (%29,2) eta Europar Batasuneko batez besteko datua (%24,4) baino txikiagoa da.
Aitzitik, krisialdiaren ondorioz berdintasunik ezak gora egin du (“fenomeno globala da, eta oso ondorio negatiboak izan ditzake gizartearen kohesioan"); horrenbestez, erantzun integrala eman behar da, Europako Batzordearen arabera, “inbertsio bat egin behar da pertsonengan eta pertsonen prestakuntzan, kalitatezko lanpostuak sortzen eta emakumeek merkatuetan parte hartzea sustatzen, berdintasun eta babes sozialari dagokienez”.
Babes soziala
2015ean milioi erdi pertsona baino gehiago (hasierako aurreikuspenen arabera, 541.191 pertsona) Gizarte Segurantzako sistemaren onuradunak izan ziren Euskadin, aurreko urtean baino %1,2 gehiago. Euskal populazioaren laurden bat (%24,9) Gizarte Segurantzaren prestazio ekonomikoen estaldurapean dago. EAEn pentsioen gastu osoak %3,2 egin zuen gora iaz, eta gastuaren eta bilketaren arteko saldoa negatiboa izan zen.
Diru-sarrerak Bermatzeko Euskal Sistemari dagokionez, DBE edo Diru-sarrerak Bermatzeko Errentaren pertsona jasotzaileen kopuruak %1,5 egin zuen behera iaz, 15 urtez etengabe gorantz egin eta gero. DBEren onuradunen profila oinarrizko ikasketak dituzten 40 urtetik gorako emakumeek osatzen dute. Atzerriko herritarrak DBEren onuradun guztien %36,1 dira (2014an %27,2).
2015ean, Diru-sarrerak Bermatzeko Euskal Sistemak (Diru-sarrerak Bermatzeko Errenta, Etxebizitzarako Prestazio Osagarria eta Gizarte Larrialdietarako Laguntzak) 525,2 milioi euro inguruko gastua eragin zuen, aurreko urtean baino %5,5 gehiago. DBEren oinarrizko zenbatekoa 665,90 eurokoa da hileko; estatuko batez bestekoa baino %58,3 altuagoa da, eta autonomia erkidego guztien artean zenbateko handiena dauka.
EGABen ustez gizarte babeseko euskal sistemak ongi erantzun du krisialdiaren ondoriozko beharrizanen aurrean; “hala ere, sistemaren esfortzua indartu egin behar da enplegura iristeko bidean, laneratzeko zailtasun handienak dituzten pertsonentzako politika aktiboen bitartez integrazioa hobetuz”.
Ondorio gisa