Euskadiko Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako Batzordeak 2024ko Memoria Sozioekonomikoa aurkeztu du gaur goizean
Javier Muñecas EGABeko presidenteak eta Jon Barrutia Memoria Sozioekonomikoaren Batzordeko presidenteak gidatu dute ekitaldia.
Euskadiko Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako Batzordeak 2024ko EAEko Memoria Sozioekonomikoa aurkeztu du gaur goizean Bilbon, Javier Muñecas CES-EGABeko presidentea eta Jon Barrutia txostena egiteko ardura izan duen batzordeko presidentea buru zirela egindako agerraldian.
Memoriaren aurkezpenean, EGABeko arduradunek 2024ko adierazle sozial eta ekonomiko nagusien laburpena eskaini dute eta txostenean jasotako gogoetak eta gomendioak azaldu dituzte.
DEMOGRAFIA ETA OSASUNA
Immigrazioaren eraginak biztanleria haztea ahalbidetzen badu ere, egoera demografikoak jaiotza-tasa baxuak eta biztanleriaren zahartze progresiboak markatuta jarraitzen du. Ildo horretan, Euskadiko Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako Batzordeak azpimarratu du beharrezkoa dela 2030 Estrategiaren aplikazioa sakontzea eta azkartzea Erronka Demografikorako. Era berean, gomendagarria litzateke Ikuspegi Barometroan jasotako migrazioari buruzko gizarte-pertzepzioaz gain, migratzaileek Euskadin duten egoerari buruz duten pertzepzioari buruzko datuak ere jasotzea.
EAEko biztanleek osasun onaren adierazleak badituzte ere, hala nola gero eta handiagoa den bizi-itxaropena, zahartzea erronka handia da eta erabakitasunez aurre egin behar zaio, batez ere osasun-arretaren egiturari dagokionez. Izan ere, EAEko ospitaleetako batez besteko egonaldia Estatukoa baino handiagoa da, ospitale publikoetako ospitaleratzeen ehunekoa ere handiagoa da, eta kontsulta eta ebakuntza kirurgikoen kopuruak gora egin du. Beraz, egokia da Osasun Sistema erreformatzea, plantilla handitzeko, teknologia mediko berriak txertatzen sakontzeko eta pazienteen parte-hartzea bultzatzeko, haien osasunaren arduradun diren aldetik.
Trastorno mentalen eta portaera-nahasmenduen prebalentzia kezkagarria da oraindik ere; izan ere, gero eta gehiago kontsumitzen dira psikoaktiboak, medikuak aginduta edo agindu gabe, bai eta autolesioak eta suizidioak ere, eta hori bereziki kezkagarria da gazteenen artean. Horregatik, premiazkoa da osasun mentaleko krisia arintzeko neurri espezifikoak hartzea. Horiek guztiak horrela, Euskadiko Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako Batzordeak gomendatzen du osasun-arloko gastu publikoak hobetzen jarraitu behar duela, baliabideen optimizazioa alde batera utzi gabe.
EKONOMIA ETA LAN MERKATUA
Tentsio geopolitikoek eta politika ekonomiko eta arantzelarioei buruzko galderek eragindako nazioarteko testuinguruaren eragina gorabehera, agregatu ekonomiko handiek urtetik urterako aldakuntza-tasa positiboak erakutsi dituzte Euskadin. Hori bai, EAEko jarduera ekonomikoaren hazkundea moteldu egin da 2024an. Zehazki, EUSTATen datuen arabera, Euskadiko BPGk % 2,2ko hazkundea izan du, Estatuko ekonomiarako kalkulatutako % 3,2 baino txikiagoa baina eurogunean erregistratutako % 0,9 baino handiagoa.
Adierazle ekonomiko batzuk kezkagarriak dira, hala nola Industria eta energia (2023ko % 1,8tik 2024ko % 1era), Eraikuntza (2023ko % 2,6tik 2024ko % 1,6ra) eta Zerbitzuak (2023ko % 3tik 2024ko % 2,6ra) sektoreetako hazkunde ekonomikoaren murrizketak. Ekipamendu-ondasunetan eta txikizkako merkataritzaren salmenta-indizean egindako inbertsioa ere moteldu egin da, kanpo-eskariak hazkundeari egindako ekarpena uzkurtzearekin batera. Esportazioak % 0,9 hazi dira 2023ren aldean, eta inportazioak % 5,1
Ezegonkortasun geopolitikoaren aurrean, kontsulta-organoak ekoizpen-sarearen lehiakortasuna indartzeko neurriak hartzea gomendatzen du. Inflazioak hor jarraitzen du eta kezkagarria da oinarrizko produktuen erosketa-saskiaren prezioak gora egiten jarraitzea.
Finantza publikoek bilakaera positiboari eutsi diote, diru-bilketaren hazkundeari esker, baina gero eta hazkunde txikiagoak izan dituzte. Inbertsio errealak, 2023an nabarmen hazi ondoren, % 9 murriztu dira aurten eta hori kezkagarria da. Ildo horretan, "Next Generation" Europako funtsen aukera aprobetxatu behar da funtsezko zerbitzuak eta inbertsio publiko eta pribatua indartzeko.
Enpleguari eta lan-harremanei dagokienez, bilakaera positiboa izan da, baina enplegua gutxiago hazi da eta langabezia txikiagoa izan da 2023arekin alderatuz. Enplegua sortzea batez ere zerbitzuen sektorean oinarritu da eta industriak, berriz, zifra kezkagarriagoak eman ditu. Behin-behinekotasun-tasak murriztu badira ere, tasa horiek handiak dira oraindik, batez ere sektore publikoan, ia egiturazko arazoa baita. Negoziazio kolektiboari dagokionez, % 95,4ko estaldura lortu da, hamarkadako handiena.
Euskadiko Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako Batzordeak azpimarratu du oso garrantzitsua dela enplegu-politika aktiboak zailtasun handienak dituzten kolektiboak enpleguan txertatzera eta enpleguari eustera bideratzea, baita genero-aldea murriztera ere. Ezinbestekoa da, halaber, arriskuen prebentzioa indartzea, 2024an erregistratutako lan-ezbeharrei buruzko datuak ikusita.
ZIENTZIA, TEKNOLOGIA, BERRIKUNTZA ETA DIGITALIZAZIOA
Zientzia, Teknologia eta Berrikuntzaren esparruan, Euskadi Eskualdeko Berrikuntzako Adierazleen Europako Panelean (RIS 2024) berrikuntza maila handiena duen eskualdeetako bat da, baina hobetu egin behar du bai berrikuntzako inbertsioan, bai merkatuan edo bere erakundeetan berrikuntzak sartzen dituzten ETEen ehunekoan. Gainera, berrikuntzak enpleguan eta salmentetan duen eragin ekonomikoa Europako batez bestekoa baino txikiagoa da.
Era berean, EAE Europako eskualde liderretako bat da azpiegitura digitaletan, baina euskal enpresek jarrera hobea dute makrodatuen erabileran, hodeian, fakturazio elektronikoan eta, bereziki, IAn. Esparru horretan hobetu beharra dago, ezinbestekoa baita lehiakortasunean aurrera egiteko eta Euskadik dituen erronka digitalei, ingurumenekoei eta sozialei erantzun eraginkorra eman ahal izateko. I+G eta berrikuntzako politikak enpleguko eta lanbide-sustapeneko politikekin lerrokatzea beharrezkoa da lan-aukeren aukera zabaltzeko, batez ere STEAM profilak dituzten pertsonenak.
INGURUMENA, ENERGIA ETA GARRAIOA
Natura-ingurunearen eta energiaren egoerari dagokionez, nahiz eta biztanleria klima-aldaketaren erronkarekin sentsibilizatu, datuek egiaztatu dute isuriak murrizteko joera txikiagoa dela EBk eta EAEk berak 1/2024 Legean ezarritakoa baino. Garraioa denez isurien gorakadaren erantzule nagusia, hainbat neurri hartu beharko lirateke, hala nola ibilgailu elektrikoak kargatzeko azpiegitura handitzea, zerbitzu publikoko flotak elektrifikatzea, salgaiak trenbidez garraiatzea eta intermodalitatea.
Energiaren guztizko eskariaren jaitsiera neurritsua, energia-intentsitatearen etengabeko hobekuntza eta energia berriztagarriko instalazioen igoera datu positiboak dira, batez ere lurraldearen energia-mendekotasuna murrizten saiatzeari dagokionez. Halaber, politika publikoek kontuan hartu behar dute herritarrek eta enpresek jasaten duten energia-faktura, eta faktura hori murrizten lagundu behar dute.
Euskadiko Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako Batzordeak prestakuntza- eta birkualifikazio-planak hedatzea gomendatzen du, trantsizio ekologiko-energetikoak lanpostuak galtzea ekar ez dezan, eta eremu horretan energia berriztagarria, etxebizitzen birgaitze energetikoa, mugikortasun iraunkorra edo hondakinen kudeaketa bezalako nitxoetan enplegua sortzea aprobetxatu ahal izateko. Horrela, lan-inguruneari aplikatutako ingurumen-gaitasunen espezializazioa sustatu beharko litzateke Lanbide Heziketatik, Unibertsitatetik eta Etengabeko Prestakuntzatik.
BIZI-BALDINTZAK ETA GIZARTE-BABESA
Bizi-baldintzei dagokienez, Euskadi posizio altuetan dago bizi-kalitatearen nazioarteko rankingetan, baina adierazle batzuen bilakaerak arriskuan jartzen du 2030 Agendaren helburuak betetzea. Hala, pobrezia energetikoaren eraginpean dauden familien ehunekoa 4,9 puntu igo da 2015etik, eta behar bezala elikatu ezin diren familien kopurua ere hazi egin da. Era berean, pobrezia-egoeren intzidentzia handia dago migratzaileen kolektiboan eta emakumeak buru dituzten guraso bakarreko familien artean. Nolanahi ere, positiboki baloratu behar da familiei laguntzeko ahalegin publiko handia 2024an mantendu izana.
Aitzitik, deigarria da, ondoz ondoko familia-planekin bi hamarkada baino gehiago daramatzaten arren, oraindik ere askok ez dakitela zer aukera dauden garatzen dituzten laguntzak jasotzeko, eta, beraz, komunikazio-kanpaina eraginkorrak egin beharko lirateke ildo horretan. Kontziliazio-adierazleetan ere aurrerapausoak eman dira, nahiz eta zaintza-lanetan genero-desberdintasunek irauten duten. Azkenik, immigrazioaren arloko jarduerak indartu eta garatu behar dira, erronka demografikoari funtsezko ekarpena egiten baitio.
Emakumeen eta gizonen berdintasunari dagokionez, azken urteetako aurrerapenak gorabehera, oraindik ere alde handiak daude, batez ere lan-eremuan, eta horrek agerian uzten du oraindik ere hainbat faktore falta direla gizonen eta emakumeen arteko berdintasun eraginkorra lortzeko. Ildo horretan, Berdintasunerako 2030 Estrategia funtsezko tresna da eta laguntza irmoa eta finantzaketa egokia behar ditu, baita adostasun zabala ere.
Gizarte-babesaren eremuan, Euskal Autonomia Erkidegoko sistemak bere estaldura-maila Europako herrialde nagusien parekoa da eta helburu horretara bideratutako baliabide-mailak gora egiten jarraitzen du. Gizarte Zerbitzuen Plan Estrategikoak (2023-26) Sistema biztanleriaren zahartzearen eraginera egokitzeko erronkari heldu behar dio eta, aldi berean, kolektibo kaltebera guztiei laguntzen jarraitzen da.
Diru-sarrerak Bermatzeko Errenta jasotzen dutenen kopurua % 3,3 hazi da aurreko urtearen aldean. Emakumeak kasuen % 57,8 dira eta onuradun gehien dituen adin-tartea 45 eta 54 urte artekoa da (guztizkoaren % 22,7). Gora egin dute DSBE pentsiodunen ehunekoak ( % 25,5etik 2023an % 26,6ra 2024an) eta atzerritarrenak ( % 38tik 2023an % 39,2ra 2024an), baita DSBEa soldata-errenten osagarri gisa jasotzen duten bizikidetza-unitateenak ere, 3,6 puntu gehiago 2023an baino.
Euskadik beste autonomia-erkidegoek baino garapen handiagoa du Mendetasunari Arreta Eskaintzeko Sisteman, bai baloratutako pertsonen ehunekoari dagokionez, bai emandako prestazioei dagokienez, eta, gainera, 2024an murriztu egin dira itxaron-zerrendak. Nolanahi ere, Euskadiko Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako Batzordeak uste du beharrezkoa dela zaintzarekin lotutako lanen aitorpen soziala eta ekonomikoa handitzea, bai familietan, bai lan profesionalizatuetan. Bestalde, kezkagarria da pentsioen saldo defizitarioa, biztanleriaren zahartze progresiboak eragindakoa eta jarraipen aktiboa behar da hasitako erreformen eragina egiaztatzeko.
ETXEBIZITZA ETA HEZKUNTZA
Etxebizitzaren merkatuari dagokionez, datu nagusien arabera, jarduera suspertu egin da, 2023an nolabaiteko geldialdia izan ondoren. 2024an, bai etxebizitzaren salerosketak bai eraikuntza-jarduerak tasa positiboak izan zituzten eta etxebizitza babestuaren eskaerak, berriz, gora egin zuen. Hala ere, prezioek gorantz jarraitzen dute eta alokairuko etxebizitzen eskaintza ez da nahikoa.
Horri dagokionez, Euskadiko Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako Batzordeak etxebizitza-politikak indartu eta gauzatzearen garrantzia azpimarratu du eta Euskadiko Etxebizitzaren aldeko Itun Soziala horretarako tresna estrategikoa eta egiturazkoa dela uste du. Era berean, Euskadiko Hirigintza eta Etxebizitza Foroa sortzea baloratzen dugu, lankidetza publiko-pribatua susta baitezake, etxebizitza-politikak egokiago bideratu eta doitzeko.
Era berean, Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako Batzordeak oso garrantzitsutzat jotzen du "tentsioan dauden eremuen" figura etxebizitzaren merkatuan agerian dauden prezioen desorekak zuzentzeko tresna gisa sartzea. Arlo horretan ere garrantzitsua izango da 2025-2027 Plan Zuzentzaile berriaren bilakaera egiaztatzea.
Hezkuntzari dagokionez, demografiaren eragina ikus daiteke; izan ere, beheko mailetan matrikulatzeak beheranzko joera erakusten du eta DBHn, Batxilergoan, Lanbide Heziketan eta unibertsitatean matrikulazioak gora egiten jarraitzen du. Etengabeko ikaskuntzari, hezkuntza eta prestakuntza goiz uzteari eta goi-mailako ikasketak dituzten gazte tituludunen ehunekoari buruzko datuak hobeak dira Euskadin beste lurralde batzuetan baino, eta EAEko hezkuntza-administrazioek BPGrekiko duten gastu-ratioa Estatuko batez bestekoa baino handiagoa da. Ikasketak aukeratzean genero-desberdintasunak dauden arren, ikasketa horiek arinak dira eta murrizten doaz. Bestalde, Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako Batzordeak azpimarratu du beharrezkoa dela hezkuntza-estatistikek eskola-segregazioari buruzko informazioa jasotzea.
Memoria Sozioekonomia 2024 (laster eskuragarri) Laburpena eta ondorioak 2024